Komentarz: ksiądz doktor Stanisław Radoń - teolog i psychoterapeuta, autor pierwszej książki naukowej o uważności "Czy medytacja naprawdę działa?"

Ból a uważność - wyniki badań empirycznych.

Ból stanowi najważniejszy powód skarżenia pacjentów i szukania pomocy u lekarza pierwszego kontaktu. Na ból chroniczny cierpi 20% ogólnej populacji a 50% populacji starszych osób (Cousins, Brennan, Carr, 2004). Ból chroniczny jest rozumiany jako taki, który trwa co najmniej 6 miesięcy a podjęte leczenie nie przyniosło rezultatów (Siddal, Cousins, 2004). Może też być połączony z niemocą nieproporcjonalną do odczuwanego cierpienia a także współwystępować z depresją albo lękiem (Bair, Robinson, Katon, Kroenke, 2003). Pomimo analgetyków, operacji i procedur, ból jest słabo kontrolowany w zachodniej tradycyjnej medycynie (Cousins, Brennan, Carr, 2004). Opioidy są czasem ordynowane w leczeniu chronicznego bólu, ale niepożądane efekty uboczne stosowania tych narkotyków oraz ich zdolności do tracenia skuteczności z biegiem czasu są dobrze udokumentowane (Gardner-Nix, Backman, Barbati, Grummitt, 2008). W konsekwencji wielu pacjentów szuka metod alternatywnych w radzeniu sobie z chronicznym bólem.

Psychologiczne czynniki, takie jak zmiana nastroju i lęk są postrzegane jako zmieniające percepcję bólu (Brown, Jones, 2010; Villemure, Bushnell, 2002). Metaanaliza dotycząca oceny skuteczności terapii chronicznego bólu pleców potwierdziła efektywność stosowania interwencji psychologicznych w redukcji deklarowanego bólu, depresji i ogólnej niemocy (Hofmann, Sawyer, Witt, Oh, 2010).

Badania w zakresie neuroobrazowania pokazują, że za odczuwanie bólu bardziej niż patologiczne zmiany organiczne odpowiada praca mózgu (Baliki, Chialvo, Geha Levy, Harden, Parrish, Apkarian, 2006; Boden, Davis, Dina, Patronas, Wiesel, 1990; Boos, Reider, Schade, Spratt, Semmer, Aebi, 1995), pamięć (Baliki, Chialvo, Geha Levy, Harden, Parrish, Apkarian, 2006), predyspozycje genetyczne (Zubieta, Heitzeg, Smith, Bueller, Xu, Xu, Koeppe, Stohler, Goldman, 2003) albo traumatyczne przeżycia z dzieciństwa, takie jak np. znęcanie się (Grzesiak, 2003). Jak się więc wydaje, to nasze myślenie odpowiada głownie za ocenę poziomu bólu poprzez wyrażenie zgody albo wyeliminowanie bólowej odpowiedzi dotyczącej zaogniania odczuwania bólu, podrażnienia nerwów odpowiedzialnych za odczuwanie bólu oraz fizjologicznych kurczów mięśni (Gardner-Nix, Backman, Barbati, Grummitt, 2008).

Główne zasługi w aspekcie pomocy pacjentom w zakresie łagodzenia objawów bólu ma twórca Uważnościowej Redukcji Lęku (Mindfulness-Based Stress Reduction – MBSR) John Kabat-Zinn (1982, 1987, 1992, 1994, 2005), który rozpoczął swą pracę w latach osiemdziesiątych. Pierwotnie buddyjska medytacja uważności (Kabat-Zinn, 1982) była rozumiana jako 10-cio tygodniowy program stosowany w warunkach szpitalnych. Celem tego programu było szkolenie chronicznych pacjentów w umiejętnościach samoregulacji, która – jak założono - miała łagodzić objawy bólowe (bóle szyi, twarzy, ramion, pleców i ból głowy). Obserwowano też w trakcie eksperymentu inne rodzaje bólu taki jak angina pectoris, bóle piersi niezwiązane z angina pectoris i bóle żołądka. Oczekiwania dotyczące skuteczności medytacji o typie uważnościowym sprawdziły się. Większość pacjentów doświadczyła znacznej poprawy samopoczucia w zakresie wszystkich kategorii chronicznego bólu. Ponadto istotna redukcja odczuwania bólu w większości przypadków utrzymywała się bardzo długo (Kabat-Zinn, Lipworth, Burney i Sellers, 1987).

 Wyniki badań dotyczące redukcji odczuwania bólu były bardzo obiecujące. Wydaje się, że kluczem efektywności stosowania praktyki uważności w leczeniu objawów klinicznych jest fakt, że jedynie ta technika – w przeciwieństwie do innych technik medytacji – wzmacnia procesy uważnościowe człowieka charakteryzujące się oddzieleniem (ang. detachment), czyli pewnego rodzaju wycofaniem, dystansowaniem i specyficznie rozumianą obojętnością. Medytacja uważnościowa działa w dwóch kierunkach:

 1) koncentrując się na byciu uważnym (tu i teraz, ang. moment-by-moment) pogłębia wgląd w siebie z postawą pełną akceptacji, umożliwiając relaks w każdej sytuacji codziennego życia,

2) wzmacnia świadomość stresujących sytuacji oraz uzdalnia podmiot do radzenia sobie z zastaną sytuacją.

 Wydaje się, że podstawy teoretyczne stojące za skutecznością uważności są następujące: zdolność obserwacji mentalnych doświadczeń wraz z odczuciami bólu z pewną dozą obojętności (bez przywiązywania się do nich – ang. attachment), stabilne zmiany kognitywne bezpośrednio związane z procesami wycofania (ang. detachment) i wzrost świadomości siebie w relacji do innych i świata. Na skutek systematycznego stosowania uważności skutki te osiągają stabilizację i wzmacniają korektywną skuteczność w sensie medycznym (Hayes, Bissett, Korn, Zettle, Rosenfarb, Cooper, Grundt, 1999; Kabat-Zinn, Lipworth, Burney i Sellers, 1987).

 Ostatnie badania w zakresie stosowania MBSR w przypadku chronicznego bólu potwierdzają skuteczność tej metody. Badania te przeprowadzono w różnych ośrodkach i wobec osób o różnym umiejscowieniu źródła chronicznego bólu: fibromialgia (Sephton, Salmon, Weissbecker, Ulmer, Floyd, Hoover, Studts, 2007), utrata niektórych organów na skutek interwencji chirurgicznych (Sagula, Rice, 2004), pacjenci chorujący na raka (Ott, Norris, Bauer-Wu, 2006), bóle mięśniowo-szkieletowe (Plews-Ogan, Owens, Goodman, Wolfe, Schorling, 2005), artretyzm reumatoidalny (Pradham, Baumgarten, Langenberg, Handwerger, Gilpin, Magyari, Hochberg, Berman, 2007) oraz różne bolesne przypadłości występujące u osób w starszym wieku (Morone, Greco, Weiner, 2008; Morone, Lynch, Greco, Tindle, Weiner, 2008).

Wyniki tych badań ujawniają, że praktykowanie uważności i innych typów medytacji nie tylko wywołuje pozytywne skutki fizjologiczne, ale także poprawia parametry immunologiczne organizmu (Carlson, Speca, Patel, Goodey, 2003; Davidson, Kabat-Zinn, Schumacher, Rosenkranz, Muller, Santorelli, Urbanowski, Harrington, Bonus, Sheridan, 2003; Taylor, Daneault, Grant, Scavone, Breton, Roffe-Vidal, Courtemanche, Lavarenne, Marrelec, Benali, Beauregard, 2012). Zwłaszcza ten aspekt w przypadku chronicznego bólu jest ważny, bo podrażnienie i niestabilność systemu neuronalnego jest ubocznym skutkiem długotrwałego odczuwania bólu.

Celem efektywnego leczenia chronicznego bólu stworzono specjalnie do tego przygotowany program, który umożliwia dotarcie do osób, które żyją z dala od centrów medycznych, aby zaordynować im pomoc w warunkach domowych. Program nazywa się Uważnościowe Kursy Radzenia Sobie z Chronicznym Bólem (ang. Mindfulness-Based Chronic Pain Management Courses – MBCPMC) (Gardner-Nix, Backman, Barbati, Grummitt, 2008). Osoby z tego programu przyjeżdżają raz w tygodniu na 2 godziny kursów przez 10 tygodni do jednego z dwóch szpitali w Toronto (niektórzy pacjenci mogą też zrobić do poprzez zdalne połączenie drogą telemedyczną) a potem medytują już w domu.

Istotnym motywem stworzenie tego programu, była chęć przeprowadzenia randomizowanych badań – do tej pory nie przeprowadzonych na tej próbce badawczej - wobec osób, które zgłosiły się do tego programu. W tym celu świetnie nadaje się połączenie telemedyczne (transmisja IP ok. 384 kbit/s.; Gardner-Nix, Backman, Barbati, Grummitt, 2008), dzięki któremu można w sposób nieintruzywny i długofalowo kontrolować postępy w leczeniu chronicznych pacjentów.

Bibliografia

2016

Burger, A. J. (2016). The effects of a novel psychological attribution and emotional awareness and expression therapy for chronic musculoskeletal pain: A preliminary, uncontrolled trial. Journal of Psychosomatic Research 81, 1–8

Veehof MM, Trompetter HR, Bohlmeijer E. (2016) Acceptance- and mindfulness-based interventions for the treatment of chronic pain: a meta-analytic review. COGNITIVE BEHAVIOUR THERAPY, DOI: 10.1080/16506073.2015.1098724.

2015

Zeidan, F, Emerson NM, Farris SR, Ray JN, Jung Y(, McHaffie JG, Coghill RC. (2015). Mindfulness Meditation-Based Pain Relief Employs Different Neural Mechanisms Than Placebo and Sham Mindfulness Meditation-Induced Analgesia. J. of Neuroscience. 35(46):15307–15325 • 15323

2014

L.M. McCracken, K.E. Vowles, Acceptance and commitment therapy and mindfulness for chronic pain: Model, process, and progress, Am. Psychol. 69, 178–187.

Zeidan F, Martucci KT, Kraft RA, McHaffie JG, Coghill RC (2014) Neural correlates of mindfulness meditation-related anxiety relief. Soc Cogn Affect Neurosci 9:751–759.

2013

Brown, Christopher A., Jones, Anthony K. P., (2013) 'Psychobiological Correlates of Improved Mental Health in Patients With Musculo-skeletal Pain After a Mindfulness-based Pain Management Program' Clinical Journal of Pain, 29(3), pp. 233-44.

Gard T, Ho¨lzel BK, Sack AT, Hempel H, Lazar SW, Vaitl D, Ott U (2012) Pain attenuation through mindfulness is associated with decreased cognitive control and increased sensory processing in the brain. Cereb Cortex 22:2692–2702.

Garland EL, Gaylord SA, Palsson O, Faurot K, Douglas Mann J, Whitehead WE (2012) Therapeutic mechanisms of a mindfulness-based treatment for IBS: effects on visceral sensitivity, catastrophizing, and affective processing of pain sensations. J Behav Med 35:591– 602.

R. Lauche, H. Cramer, G. Dobos, J. Langhorst, S. Schmidt, A systematic review and meta-analysis of mindfulness-based stress reduction for the fibromyalgia syndrome, J. Psychosom. Res. 75 (2013) 500–510.

2012

Zeidan F, Grant JA, Brown CA, McHaffie JG, Coghill RC (2012) Mindfulness meditation-related pain relief: evidence for unique brain mechanisms in the regulation of pain. Neurosci Lett 520:165–173.

2011

A. Chiesa, A. Serretti. Mindfulness-based interventions for chronic pain: a systematic review of the evidence. J Altern Complement Med, 17 (1) (2011), pp. 83–93

S.D. Fox, E. Flynn, R.H. Allen. Mindfulness meditation for women with chronic pelvic pain: a pilot study. J Reprod Med, 56 (3–4) (2011), pp. 158–162

Grant JA, Courtemanche J, Rainville P (2011) A non-elaborative mental stance and decoupling of executive and pain-related cortices predicts low pain sensitivity in Zen meditators. Pain 152:150 –156.

Ho¨lzel BK, Lazar SW, Gard T, Schuman-Olivier Z, Vago DR, Ott U (2011) How does mindfulness meditation work? Proposing mechanisms of action from a conceptual and neural perspective. Perspect Psychol Sci 6:537–559.

M.M. Veehof, M.J. Oskam, K.M. Schreurs, E.T. Bohlmeijer. Acceptance-based interventions for the treatment of chronic pain: a systematic review and meta-analysis. Pain, 152 (3) (2011), pp. 533–542

N.E. Morone, C.M. Greco, B.L. Rollman, C.G. Moore, B. Lane, L. Morrow, et al. The design and methods of the aging successfully with pain study. Contemp Clin Trials, 33 (2) (2011), pp. 417–425

S. Schmidt, P. Grossman, B. Schwarzer, S. Jena, J. Naumann, H. Walach. Treating fibromyalgia with mindfulness-based stress reduction: results from a 3-armed randomized controlled trial. Pain, 152 (2) (2011), pp. 361–369

J.L. Wetherell, N. Afari, T. Rutledge, J.T. Sorrell, J.A. Stoddard, A.J. Petkus, et al., A randomized, controlled trial of acceptance and commitment therapy and cognitivebehavioral therapy for chronic pain, Pain 152 (2011) 2098–2107.

S.Y. Wong, F.W. Chan, R.L. Wong, M.C. Chu, Y.Y. Kitty Lam, S.W. Mercer, et al. Comparing the effectiveness of mindfulness-based stress reduction and multidisciplinary intervention programs for chronic pain: a randomized comparative trial. Clin J Pain, 27 (8) (2011), p. 724

2010

Brown CA, Jones AK (2010) Meditation experience predicts less negative appraisal of pain: electrophysiological evidence for the involvement of anticipatory neural responses. Pain 150:428–438.

Grant JA, Courtemanche J, Duerden EG, Duncan GH, Rainville P (2010) Cortical thickness and pain sensitivity in zen meditators. Emotion 10: 43–53.

F. Zeidan, N.S. Gordon, J. Merchant, P. Goolkasian. The effects of brief mindfulness meditation training on experimentally induced pain. J Pain, 11 (3) (2010), pp. 199–209

2009

Grant JA, Rainville P (2009) Pain sensitivity and analgesic effects of mindful states in Zen meditators: a cross-sectional study. Psychosomatic Medicine 71:106 –114.

Vowles, K. E., Wetherell, J. L., & Sorrell, J. T. (2009). Targeting acceptance, mindfulness, and values-based action in chronic pain: Findings of two preliminary trials of an outpatient group-based intervention. Cognitive and Behavioral Practice, 16(1), 49-58.

2008

Garner-Nix, J., Backman, S., Barbati, J., & Grummitt, J. (2008). Evaluating distance education of a mindfulness-based meditation programme for chronic pain management. Journal of Telemedicine and Telecare, 14(2), 88-92.

Morone, N., Greco, C., & Weiner, D. (2008). Mindfulness meditation for the treatment of chronic low back pain in older adults: a randomized controlled pilot study. Pain, 134(3), 310-319.

Morone, N. E., Lynch, C. S., Greco, C. M., Tindle, H. A., & Weiner, D. K. (2008). "I felt like a new person." the effects of mindfulness meditation on older adults with chronic pain: Qualitative narrative analysis of diary entries. The Journal of Pain, 9(9), 841-848.

N.E. Morone, C.M. Greco, D.K. Weiner Mindfulness meditation for the treatment of chronic low back pain in older adults: a randomized controlled pilot study Pain, 134 (3) (2008), pp. 310–319

2007

R.J. Gatchel, Y.B. Peng, M.L. Peters, P.N. Fuchs, D.C. Turk. The biopsychosocial approach to chronic pain: scientific advances and future directions. Psychol Bull, 133 (4) (2007), p. 581

Kingston, J., Chadwick, P., Meron, D., & Skinner, T. C. (2007). A pilot randomized control trial investigating the effect of mindfulness practice on pain tolerance, psychological wellbeing, and physiological activity. Journal of psychosomatic research, 62(3), 297-300.

McCracken, L. M., Gauntlett-Gilbert, J., & Vowles, K. E. (2007). The role of mindfulness in a contextual cognitive-behavioral analysis of chronic pain-related suffering and disability. Pain, 131(1-2), 63-69.

McCracken, L. M., & Vowles, K. E. (2007). Psychological flexibility and traditional pain management strategies in relation to patient functioning with chronic pain: An examination of a revised instrument. The Journal of Pain, 8(9), 700-707.

S.E. Sephton, P. Salmon, I. Weissbecker, C. Ulmer, A. Floyd, K. Hoover, et al. Mindfulness meditation alleviates depressive symptoms in women with fibromyalgia: results of a randomized clinical trial Arthritis Rheum, 57 (1) (2007), pp. 77–85

2006

H. Breivik, B. Collett, V. Ventafridda, R. Cohen, D. Gallacher Survey of chronic pain in Europe: prevalence, impact on daily life, and treatment Eur J Pain, 10 (4) (2006), pp. 287–333

Dahl, J., & Lundgren, T. (2006). Acceptance and commitment therapy (ACT) in the treatment of chronic pain. In R. A. Baer (Ed.), Mindfulness-based treatment approaches: Clinician's guide to evidence base and applications (pp. 285-306). San Diego, CA: Elsevier Academic Press.

2005

J.W. Carson, F.J. Keefe, T.R. Lynch, K.M. Carson, V. Goli, A.M. Fras, et al. Loving-kindness meditation for chronic low back pain: results from a pilot trial. J Holist Nurs, 23 (3) (2005), pp. 287–304

Plews-Ogan, M., Owens, J. E., Goodman, M., Wolfe, P., & Schorling, J. (2005). A pilot study evaluating mindfulness-based stress reduction and massage for the management of chronic pain. Journal of General Internal Medicine, 20(12), 1136-1138.

2004

Sagula, D., & Rice, K. G. (2004). The effectiveness of mindfulness training on the grieving process and emotional well-being of chronic pain patients. Journal of Clinical Psychology in Medical Settings, 11(4), 333-342.

 1998

Walloch, C. L. (1998). Neuro-occupation and the management of chronic pain through mindfulness meditation. Occupational Therapy International, 5(3), 238-248.

1985

Kabat-Zinn, J., Lipworth, L., & Burney, R. (1985). The clinical use of mindfulness meditation for the self-regulation of chronic pain. Journal of Behavioral Medicine, 8(2), 163-190.

1982
Kabat-Zinn, J. (1982). An outpatient program in behavioral medicine for chronic pain patients based on the practice of mindfulness meditation: Theoretical considerations and preliminary results. General Hospital Psychiatry, 4(1), 33-47.